کد مطلب:38028 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:7

گنجینه پرسمان » اهل بيت

در كتب تشيع منزلت امامت را بالاتر از منزلت نبوت و رسالت ميدانند. دليل آنان براي اهل تسنن چيست؟ چطور منزلت حضرت ابراهيم با اين كه نبوت و رسالت و امامت را داشت، از ائمه پايينتر است؟!

براي پاسخ ابتدا بايد تفاوت نبوت و امامت را دانست و سپس اهميّت امامت بر نبوت را ذكر كرد.

فرق نبوت و امامت در اين است كه نبوت راهنمايي و امامت رهبري است.

نبوت، ابلاغ، اطلاع دادن، اتمام حجت و راهنمايي است. راهنما راه را نشان ميدهد و وظيفهاي جز نشان دادن راه ندارد، ولي بشر علاوه بر راهنمايي به رهبري نياز دارد، يعني نيازمند افراد يا گروه و دستگاهي است كه قوا و نيروهاي وي را بسيج كنند، حركت دهند، سامان و سازمان بخشند. نبوت، راهنمايي است و يك منصب محسوب ميشود، ولي امامت رهبري و منصب ديگري است.

پيامبران بزرگ هم نبي و هم امام بودند، ولي برخي پيامبران فقط نبي بودند و امام نبودند. راهنما بودند، ولي رهبر نبودند. اما پيامبران بزرگ هر دو منصب و هر دو شأن را داشتند؛ هم شأن رهبري و هم شأن راهنمايي. ابراهيم، موسي و عيسي هر كدام راهنما و رهبر بودند. خاتم الانبيا راهنما و رهبر است. قرآن مجيد بر اين اصل بسيار تكيه ميكند و در معارف شيعه اين اصل قرآني جايگاه شايسته خود را دارد.(1)

دليل بر اهميت و برتري امامت بر نبوت، آياتي از قرآن كريم است. يكي از آنها آيه ابتلاء است كه ما ابتدا ترجمه آن را ذكر ميكنيم و سپس مقداري درباره آن صحبت ميكنيم. ترجمه آيه چنين است:

هنگامي كه خداوند ابراهيم را با وسايل گوناگوني آزمود واو به خوبي از عهده آزمايش برآمد. خداوند به او فرمود: من تو را امام و پيشوا قرار دادم. ابراهيم عرض كرد: از دودمان و ذرّيّه من نيز امامان قرار بده، خدا فرمود: پيمان من به ستمكاران نميرسد.(2)

طبق اين آيه پس از اين كه حضرت ابراهيم در موارد متعدّد امتحان شد و از عهده آزمايشها به خوبي بر آمد، مقام امامت به او داده شد. طبق روايات و نظر مفسران، آزمون الهي، ذبح اسماعيل بود و چون طبق نص صريح قرآن، حضرت اسماعيل در اواخر عمر مبارك حضرت ابراهيم به او داده شد و دوران جواني اسماعيل(ع) مصادف با زمان پيري ابراهيم بود، زمان آزمايش الهي و موفقيت حضرت ابراهيم(ع) در زمان پيري بود و مقام امامت در آن زمان به او داده شد، يعني پس از ساليان درازي كه از نبوت حضرت ابراهيم سپري شده بود.

هم چنين از اين آيه استفاده ميشود مقام امامت زماني به حضرت ابراهيم(ع) داده شد كه داراي ذريه (فرزندان) بود، يعني بعد از سپري شدن مدت مديدي از مقام نبوت و پس از آزمون، مقام امامت به او داده شد. از اين مطلب به خوبي استفاده ميشود كه مقام امامت بالاتر از مقام نبوت است، چون اولاً شخصيتي مانند حضرت ابراهيم سالها پيامبر بود اما به مقام امامت نرسيده بود.

ثانياً تنها پس از موفقيت در آزمون الهي توانست مقام امامت را دريافت كند، در حالي كه مقام نبوت را پيش از آزمون داشت.

همچنين به اين آيه در بحث اثبات عصمت امام، استفاده ميشود، با توجه به اين كه عهد امامت به ظالمان نخواهد رسيد كسي كه گناه انجام دهد و داراي مقام عصمت نباشد، ظالم به نفس خويش است و استحقاق امامت را ندارد.

بنابراين نظر اهل سنت كه عصمت را در امام شرط نميدانند، به حكم اين آيه صحيح نيست.

تا اين جا اهميت و برتري مقام امامت از مقام نبوت روشن شد. در اثبات اهميت امامت از نبوت تمسك به حديث از شيعه نكرديم تا اشكال كنيد حديث از منابع شيعه نقل شده و اهل سنت آن را نقل نكردهاند يا قبول ندارند. امامت درآيات ديگر كه در سؤال طرح شده به هر معنا كه باشد، با فهم از اين آيه كه بيان شد، هيچ تناقضي ندارد.

اما برتري مقام حضرت علي و ديگر ائمه معصومين از تمام پيامبران به جز حضرت محمد(ص)، دلايل متعددي دارد، ولي بايد توجه كنيد كه اغلب در مسائل مختلف سه گونه استدلال وجود دارد: عقلي، نقلي و حسي.

1- دلايل عقلي در مورد امور كلي ميباشد. در چنين موردي كه مقايسه دو امر جزئي است، نبايد در جستجوي آن بود، زيرا خارج از قلمرو براهين عقلي است.

2- دليل حسي نيز وجود ندارد، زيرا اوّلاً ما نظاره گر تمام اعمال و حركات آنها نيستيم تا با مقايسه شهودي از طريق كنش آنها حكم به برتري يكي بر ديگري نماييم.

ثانياً اصلاً فضايل و مقامامت تجربهپذير نيستند مگر آن كه خواصي از طريق تجربه باطني، حقايقي را دريافت كنند.

3- دلايل نقلي يا آيات الهي اند و يا روايات. روايات نيز چند دستهاند.

روايات خاص و صريح، روايات صريح و عام و روايات غير صريح.

أ) آيات: يكي از آياتي كه ميتواند بر افضليت حضرت علي(ع) بر پيامبران گذشته دلالت كند آيه مباهله است. پيش از بيان آيه ميگوييم: همه مسلمانان اتفاق نظر (اجماع) دارند. پيامبر اسلام كه نبي و رسول و امام بود، بر پيامبران قبل از خود از جمله حضرت ابراهيم كه او هم نبي و رسول و امام بود، فضيلت و برتري دارد.(3)

حضرت علي(ع) نيز نفس (خود) پيامبر دانسته شده است.

آيه مباهله چنين است: اي رسول خدا! پس هر كس در اين باره پس از دانش كه تو را واصل آمده، با تو محاجه كند بگو: بياييد پسران مان و پسرانتان و زنان مان و زنان تان و نفوس مان و نفوس تان را فرا خوانيم، سپس مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغ گويان قرار دهيم.(4)

وقتي آيه مباهله نازل شد و طبق قرار قبلي رسول اكرم براي مباهله با نصاراي نجران به طرف بيرون مدينه حركت كرد، حاضران مشاهده كردند پيامبر امام حسين(ع) را بغل كرده و دست امام حسن(ع) را گرفته و حضرت زهرا(س) پشت سر حضرت و به دنبال وي، امام علي(ع) در حركت است.

از اين آيه كه حضرت علي صراحتاً نفس (خود) پيامبر دانسته شده است، ميتوان استفاده نمود كه غير از مقام نبوت و رسالت (كه با پيامبر اسلام خاتمه يافته) حضرت علي(ع) ساير مقامات رسول اللَّه(ص) از جمله برتري او بر پيامبران گذشته را دادا است، يعني آن كس كه همانند (نفس) پيامبر است، همانند پيامبر بر ساير انبيا برتري دارد. از اين آيه، فضيلت ساير افراد و جريان تاريخي، كه همراه پيامبر بودهاند نيز ثابت ميشود.

بيضاوي از مفسران اهل سنّت، پس از نقل اين ماجرا مينويسد: اين دليل نبوت پيامبر اسلام(ص) و دليل فضيلت كساني است كه حضرت با خودش آورد.(5)

زمخشري يكي ديگر از مفسّران معروف اهل سنت ضمن نقل داستان مباهله مينويسد: رسول اللَّه(ص) حسنين، فاطمه و علي را زير كسا جمع نمود و آيه تطهير را درباره آنان قرائت فرمود. مينويسد: جريان مباهله با نصاراي نجران قويترين دليل بر فضيلت اصحاب كساء است.(6)

ب) روايات

قبلاً گفته شد روايات چند دستهاند: روايات خاص و صريح، روايات صريح و عام و روايات غير صريح.

الف) دسته اوّل رواياتي است كه به صراحت بر فضيلت اميرالمؤمنين بر حضرت ابراهيم دلالت دارد، مانند احتجاج حضرت چنان كه در احتجاج طبرسي آمده است كه از حضرت درباره اين مسئله سؤال شد، فرمود: من از ابراهيم برتر ميباشم، زيرا وقتي خداوند از قيامت و برانگيخته شدن مردگان با وي سخن گفت: از خداوند در خواست نمود كه چگونگي آن را به وي بنماياند، خطاب آمد: آيا ايمان نياوردهاي جواب داد: براي اين كه اطمينان قلبي پيدا كنم ولي من در مرتبهاي از يقين هستم كه اگر همه پردههاي غيب كنار رود، اندكي بر يقينم افزوده نگردد، زيرا آن را اندك كاستي نيست تا بدين وسيله جبران گردد.

ب) روايات عام كه فضيلت اميرالمؤمنين علي(ع) بر ديگر انبيا را به طور عام و مطلق دلالت دارند، بدون آن كه در آنها نام حضرت ابراهيم ذكر شده باشد. رسول خدا خطاب به امام علي(ع) فرمود: خداوند پيامبرانش را بر فرشتگان برتري داد و من را بر تمام پيامبران برتري داد. بعد از من، برتري از آنِ تو و بعد از تو برتري از آنِ فرشتگان است.(9)

در منابع روايي اهل سنت در روايتي از پيامبر اسلام آمده: حضرت علي(ع) فضايل تمام پيامبران را در خود جمع كرده است و اين ميتواند دلالت بر فضيلت و برتري حضرت علي(ع) بر پيامبران گذشته داشته باشد، زيرا آن چه همه خوبان دارند، او به تنهايي دارا است.

پيامبر فرمود: هر كس ميخواهد به نوح در عزمش و به آدم در عملش و به ابراهيم در حلمش و به موسي در زيركي اش و به عيسي در زهدش نگاه كند، بايد به علي بن ابي طالب نظر كند.(10)

ج) دسته سوم رواياتي است كه لفظاً و صراحتاً بر فضيلت و برتري حكم نميكند، بلكه برتري پنج تن از مخلوقات از آنها استنباط و كشف ميشود، از جمله:

1- احاديثي كه نشان ميدهد حضرت آدم، نور پنج تن را در عرش الهي مشاهده كرد.

2- احاديثي كه درباره توسل انبياي گذشته به اهل بيت وجود دارد.

3- حديث قدسي مرسلهاي كه در آن خداوند به پيامبر(ص) فرمود: اگر تو نبودي، جهان را نميآفريدم و اگر علي نبود، تو را نميآفريدم و اگر فاطمه نبود، هيچ يك را.(11)

نتيجه:

نتيجه بحثهاي گذشته اين شد كه رسول خدا افضل و برترين انبيا خدا است و چون تمام فضايل و مناقب حضرت به جانشينان و فرزندانش و در رأس آنان به مولاي متقيان علي بن ابيطالب انتقال يافته است، بدون ترديد ائمه برتر از تمام انبياي گذشته ميباشند.

علاوه بر اين استدلال، دهها بلكه صدها حديث معتبر و موثق در اين زمينه وارد شده استكه حاكي از فضايل و مناقب بي نظير ائمه ميباشد كه آنها بر تمام انسانهاي عالم به استثناي پيامبر اسلام(ص) برتري دارند.

مرحوم علامه مجلسي در اين باره هشتاد و هشت حديث نقل نموده است.(12) و ما بدان شرح و تحليل احاديثي را بيان ميكنيم:

1- پيامبر خدا(ص) در مورد شخصيت علي(ع) فرمود: يا علي! من برترين افراد عالم آفرينش بوده و تو بعد از من از همه مردم جهان ممتازتري.

2- امام صادق(ع) ميفرمايد: خدا پيامبران اولوالعزم را از نظر علم و فضايل بر ساير انبيا برتري داد و تمام علوم آنها را نه تنها به ما مرحمت فرمود، بلكه ما را بر آنها نيز برتري داد و علومي به رسول خدا داد كه به ساير انبيا اولوالعزم نداده بود، سپس همه آن علوم را به ما ائمه واگذار نمود.

3- امام صادق(ع) ميفرمايد: اگر من همراه حضرت موسي و خضر بودم، به آنان اطلاع ميدادم كه آگاهتر از آنان ميباشم و داراي علومي ميباشم كه در اختيار آنان نميباشد.

اين روايات دلالت بر برتري ائمه(ع) بر ساير پيامبران حتي پيامبران اولوالعزم ميكند.

نكته پاياني آن كه در مورد اثبات فضيلت ائمه بر پيامبران گذشته و از جمله حضرت ابراهيم(ع) بايد اين نكته را نيز اضافه كنيم كه اثبات فضيلت اين بزرگان، مبتني بر اثبات امامت آنها است. بايد در ابتدا براي اهل سنّت، امامت آنها را اثبات نمود.

پيش از اثبات امامت و عصمت ايشان، اثبات برتري مقام امامت بر نبوت با موضوع برتري امامان بر پيامبران گذشته بي ارتباط و بيهوده خواهد بود. پس از اثبات اصل امامت، هم چنين عصمت آنها ميتوان از فرمايشهاي امامان در مسايل مختلف و از جمله در اين موضوع استفاده كرد.

در مورد اثبات امامت آنها كتابهاي ارزشمندي مانند راهنماشناسي آية اللَّه مصباح يزدي و پيام قرآن، ج 9 آية اللَّه مكارم شيرازي نوشته شده است. در عين حال روايات متعدّدي از ائمه نقل شده كه همه آنها نور واحدند. با اثبات افضيلت و برتري حضرت علي(ع) افضيليت آنها نيز ثابت ميشود.

پي نوشتها:

1. مجموعه آثار شهيد مطهري، ج 3، ص 319.

2. بقره (2) آيه 124.

3. امام رازي، تفسير كبير، ج 3، ص 251.

4. آل عمران (3) آيه 61.

5. تفسير بيضاوي، ج 1، ص 266.

6. تفسير كشاف، ج 1، ص 370.

7. تفسير بيضاوي، ج 1، ص 266.

8. تفسير كشاف، ج 1، ص 370.

9. بحارالانوار، ج 2، ص 205، روايت 96.

10. همان.

11. همان.

12. همان، ج 26.